شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟

شاخص بورس چیست و انواع شاخص بورس کدام اند؟

شاخص بورس از جمله مواردی است که می‌تواند راهنمای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران در بازار بورس باشد. هر یک از انواع شاخص بورس اطلاعاتی را در دل خود دارند که با بررسی و تحلیل آن‌ها می‌توان به میزان قابل‌قبولی از روند و وضعیت بازار مطلع شد. اطلاعات مربوط به شاخص بازار، از طریق پنل کارگزاری و هم‌چنین سایت بورس اوراق بهادار تهران قابل دسترسی است.

شاخص بورس در حقیقت یک معیار است. معیاری که می‌توان از آن اطلاعاتی مهم کسب کرد. این شاخص انواع مختلفی دارد که هر کدام بیان‌گر مطلبی هستند و محاسبه‌ی آن‌ها بر اساس فاکتورهایی خاص انجام می‌شود. بالا و پایین رفتن شاخص امری طبیعی است که در طول زمان و طی جلسات معاملاتی اتفاق می‌افتد.

نمی توان انتظار داشت که شاخص همیشه نزولی یا صعودی باشد. نوسان، ذات بازارهای مالی است. اما چه عواملی باعث افت یا رشد شاخص می‌شود؟ برای درک این مفاهیم، ابتدا باید مفهوم شاخص بورس را تعریف کنیم.

آشنایی با مفهوم شاخص بورس

هنگامی که سرمایه‌گذاران قصد خرید سهام را دارند، به روند بازار توجه می‌کنند. اما چگونه می‌توان روند بازار را تشخیص داد؟ شاخص بورس به طور نسبی نشان‌دهنده‌ی روند بازار است. در محاسبه‌ی شاخص، به وضعیت شرکت‌های فعال در بورس توجه می‌شود. بنابراین بالا رفتن شاخص به طور کلی نشان‌دهنده‌ی وضعیت خوب بازار و افت شاخص حاکی از روند نزولی بازار است.

اما نکته‌ی مهم این‌جاست که نمی‌توان تنها با نگاه کردن به یک عدد، به طور قطع در مورد روند بازار نظر داد. به همین دلیل بود که در بند قبلی گفتیم این عدد، تنها یک معیار نسبی است. از آن‌جا که شاخص بورس خود زیرمجموعه‌های دیگری را در بر می‌گیرد، بهتر است ابتدا با آن‌ها آشنا شویم تا بتوانیم به نتیجه‌گیری منطقی و بهتری دست پیدا کنیم.

نکته‌ی دیگری نیز در این میان حائز اهمیت است. اگر شاخص بورس منفی باشد نمی‌توان نتیجه گرفت که تمام نمادها زیان‌ده هستند و یا اگر این شاخص عددی مثبت را نشان دهد به آن معنا نیست که تمام نماد‌ها در قیمت‌های مثبت معامله می‌شوند. با این تفاسیر حتی در بازاری با شاخص منفی هم می‌توان سود کرد و ممکن است در بازاری با شاخص مثبت نیز متضرر شد.

معرفی انواع شاخص بورس

انواع شاخص بورس عبارت‌اند از:

• شاخص کل
• شاخص قیمت (وزنی- ارزشی)
• شاخص کل (هم‌وزن)
• شاخص قیمت (هم‌وزن)
• شاخص آزاد شناور
• شاخص بازار اول
• شاخص بازار دوم

حال به طور خلاصه هر یک از این شاخص‌ها را شرح می‌دهیم.

• شاخص کل:‌ این شاخص با نام شاخص قیمت و بازده نقدی نیز شناخته می‌شود. این شاخص بیان‌گر بازدهی سرمایه‌ گذاری در بازار بورس است. دو عامل قیمت‌ سهام و سود نقدی تقسیم‌شده میان سهام‌داران در این شاخص در نظر گرفته می‌شود.

شرکت‌هایی که سرمایه‌ی بیشتری دارند، اثر بیشتری بر این شاخص می‌گذارند. بر این اساس شرکت‌های بزرگ به شرکت‌های شاخص‌ساز مشهورند و سهام آن‌ها در افت یا رشد شاخص، بیش از سایر نمادها اثر می‌گذارد.

با انتخاب هر یک از انواع شاخص بورس در صفحه‌ی اصلی سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، می‌توانید نمادهای اثرگذار بر آن شاخص را به طور کامل مشاهده کنید.

شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟

حتما تا به امروز در مورد بالا یا پایین رفتن شاخص بورس شنیده‌اید. مثلا در روز چهارشنبه (۱۴ اسفندماه ۱۳۹۸) شاخص بورس با ۱۰۹۴۴ واحد افزایش به ۵۵۵،۱۸۱.۵۸ واحد رسید.

معنای این عدد چیست؟ چه می‌شود که شاخص بالا و پایین می‌رود؟ آیا پایین آمدن شاخص اتفاق بدی است؟ چه وقت برای خریدن سهم مناسب‌تر است؟ وقتی شاخص رشد کرده یا کاهش یافته است؟

معنای شاخص کل بورس

همان طور که از اسم این موجود برمی‌آید، شاخص یک معیار است برای سنجیدن وضعیت عمومی بازار. شاخص کل از بررسی تعداد مشخصی سهم (سهم‌های شاخص‌ساز) تشکیل می‌شود. طبیعی است که در این شاخص ارزش تمام شرکت‌ها برابر نیست و شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ وزن شرکت‌ها در شاخص کل متفاوت است.

فرض کنید شاخص کل در ابتدای یک سال 1000 واحد باشد. در پایان سال شاخص به 1250 واحد می‌رسد. یعنی اگر کسی تمام سهم‌های شاخص را خریده بود در پایان سال 25% سود می‌کرد. البته ممکن است تمام سهم‌ها به طور مساوی 25 درصد رشد نکرده باشند، اما میانگین وزن‌دار رشد آن‌ها 25 درصد باشد.

وقتی تمام شاخص‌ها پایین می‌آیند، یعنی اوضاع بورس رو به وخامت می‌رود. به این بازار، بازار خرسی می‌گویند.

برای نمونه وقتی می‌گوییم شاخص امروز 360 واحد افت داشت، یعنی به‌طور میانگین قیمت سهم‌های شاخص‌ساز %0.42- تغییر کرده است. این در حالی است که برخی از سهم‌ها رشد و برخی دیگر سقوط داشتند.

چرا شاخص کل تغییر می‌کند؟

شاخص کل نشان‌دهنده رفتار عمومی تمام فعال‌های بازار است. اگر سرمایه‌گذاران به بازار سهام اقبال نشان بدهند، سمت خریدار کمی سنگین‌تر از سمت فروشنده می‌شود. این عدم تعادل شاخص را به سمت بالا هدایت می‌کند.

اما خروج سرمایه‌ها از بازار می‌تواند شاخص را به سمت پایین بکشد. در مجموع شاخص کل نشان می‌دهد که سرمایه‌دارها چقدر به بازار سرمایه امید بسته‌اند.

شاخص کل نشان می‌دهد که سرمایه‌دارها چقدر به بازار سرمایه امید بسته‌اند.

حالا فرض کنید که قیمت هیچ سهمی تغییر نکند. آیا باز هم ممکن است شاخص بورس تغییر کند؟ بله! با تغییر در مقدار سود شرکت‌ها. البته در واقعیت هرگز این اتفاق رخ نمی‌دهد. چرا که تغییر در سود هر سهم قطعا بر روی قیمت سهام تاثیر خواهد گذاشت.

شاخص قیمت‌ها

همان طور که گفتیم در شاخص کل، هم قیمت سهم‌ها و هم سود سهم تاثیر دارند. اما یک ملاک دیگر وجود دارد که به کمک آن می‌شود فقط تغییرات قیمت را دنبال کرد. به این شاخص شاخص قیمت‌ها می‌گویند.

اگر شاخص قیمت‌ها 1 درصد رشد کند، یعنی میانگین شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ قیمت‌های هر برگه سهم به‌طور میانگین 1 درصد رشد داشته است.

برای کسانی که می‌خواهند از خریدوفروش سهم در کوتاه‌مدت سود بگیرند، شاخص قیمت‌ها از شاخص کل مهم‌تر است.

شاخص هم‌وزن

همان طور که گفتیم سهم شرکت‌های بزرگ در شاخص کل بیشتر از سهم شرکت‌های کوچک است. به این دلیل اگر سهم چند شرکت بزرگ رشد کند اما دیگر سهم‌ها رشد چشمگیری نداشته باشند، ممکن است شاخص کل بالا برود.

برای همین ممکن است شاخص کل ما را فریب بدهد. مثلا زمانی که با سقوط شرکت‌های بزرگ، شاخص کاهش پیدا می‌کند، هرچند اوضاع عمومی بازار مثبت و خوب بوده است.

دست‌کاری این شاخص کار دشواری است و نمی‌شود با حمایت از چند سهم آن‌ را تغییر داد.

برای همین بررسی کردن شاخص هم‌وزن خالی از لطف نیست. در این شاخص تمامی شرکت‌ها وزن مساوی دارند.

به خاطر وزن مساوی تمام نمادها، دست‌کاری این شاخص کار دشواری است و نمی‌شود با حمایت از چند سهم آن‌ را تغییر داد. به همین دلیل عده‌ای از تحلیلگرها برای بررسی حال عمومی بازار، شاخص هم‌وزن را ملاکی مناسب‌تر می‌دانند.

شاخص‌های دیگر

به غیر از شاخص کل، شاخص قیمت و شاخص هم‌وزن چند شاخص دیگر هم وجود دارد که با مطالعه آن‌ها می‌شود به وضعیت عمومی بازار پی برد. در نظر گرفتن تمام این عوامل به درک درستی از حال بازار منجر می‌شود.

شاخص 50 شرکت فعال‌تر

شاخص 50 شرکت فعال‌تر شاخصی است که از 50 شرکت با بیشترین حجم معاملات ساخته می‌شود. این 50 شرکت، شرکت‌هایی با بیشترین ضریب نقدشوندگی هستند. چرا که بیش از دیگر سهم‌ها خریدوفروش می‌شوند.

در این شاخص شرکت‌هایی با نقد شوندگی پایین‌تر حضور ندارند. ممکن است شاخص کل پایین بیاید، اما اوضاع بازار خوب باشد. شاخص 50 شرکت فعال‌تر می‌تواند این عامل را به نمایش می‌گذارد: وضع سهم‌هایی که خریدوفروش می‌شوند چطور است؟

شاخص 30 شرکت بزرگ‌تر

این شاخص فقط نشان‌دهنده 30 شرکت بزرگ‌تر است. یعنی شرکت‌هایی که بیشترین ارزش بازار (تعداد سهم ضرب در قیمت سهم) را دارند.

فرض کنید شاخص کل مثبت است، اما شاخص هم‌وزن نه. این اختلاف را چطور توجیه می‌کنید؟ اگر به شاخص 30 شرکت بزرگ‌تر نگاه کنید می‌توانید دلیل این اختلاف را درک کنید.

شاخص صنعت

این شاخص فقط به شرکت‌های صنعتی توجه دارد. صنایعی مثل فلزات اساسی، پتروشیمی‌ و خودروسازی‌ها. در این شاخص بانک‌ها، بیمه‌ها و شرکت‌های خدماتی نقش ندارند. این شاخص بیشتر از فعالان بازار سرمایه برای سیاست‌گذارها اهمیت دارد.

این شاخص فقط به شرکت‌های صنعتی توجه دارد. در این شاخص شرکت‌های خدماتی نقش ندارند.

البته شاید شما هم بتوانید از این شاخص استفاده کنید و جهت سرمایه خود را هدایت کنید. آیا بهتر است در بین شرکت‌های صنعتی به دنبال مورد خوب سرمایه‌گذاری بگردید، یا در بین شرکت‌های خدماتی؟ فراموش شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ نکنید که حتی در بدترین شرایط اقتصادی هم موردهای سرمایه‌گذاری فوق‌العاده وجود دارند.

سرمایه‌گذاری بر مبنای شاخص

اگر شاخص مثبت باشد، باز هم می‌شود در بازار ضرر کرد. در یک بازار نزولی (خرسی) نیز می‌شود به سود رسید. شاخص به تنهایی به شما نمی‌گوید که اوضاع هر مورد سرمایه‌گذاری به طور مجزا چطور است.

اما دو نوع سرمایه‌گذاری وجود دارد که می‌تواند به طور مستقیم با شاخص کل در ارتباط باشد. اولی سرمایه‌گذاری بر اساس شاخص (Index Investing) نام دارد. در این نوع سرمایه‌گذاری فرد سعی می‌کند که تغییرات شاخص را به سبد خودش وارد کند. این سبد با بالا رفتن شاخص بالا می‌رود و با پایین آمدن آن ضرر می‌کند.

برای این کار به تعداد زیادی سهم نیاز است. موثرترین کار این است که یک پرتفو از تمام سهم‌های شاخص‌ساز تشکیل شده باشد. شاید یک شخص حقیقی نتواند سرمایه لازم برای این کار را فراهم کند. برای همین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund) ابزار خوبی برای این کار هستند.

دومین سرمایه‌گذاری بر مبنای شاخص، سرمایه‌گذاری معکوس یا خرسی است. در این صندوق سعی می‌شود که عکس تغییرات شاخص در سبد وارد شود. به این ترتیب که سرمایه‌گذار سهمی که ندارد را می‌فروشد تا در آینده پول آن را پرداخت کند. به این ترتیب اگر قیمت سهم کم بشود، او سود می‌کند. در بازارهای خرسی از این نوع سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند.

شاخص بورس چیست؟

اگر شما هم جزو افرادی هستید که به طور روزانه اخبار اقتصادی را دنبال می‌کنید، احتمالا از قبیل اخبار زیر را زیاد از رسانه‌ها شنیده‌اید. شاخص بورس امروز توانست مقاومت چند ساله‌ی خود را بشکند و رکوردی بی‌سابقه در تاریخ خود ثبت کند. یا پس از گذشت یک روز از انتشار اخبار مرتبط با ویروس کرونا در ایران، شاخص بورس به رالی صعودی خود بازگشت. بعد از شنیدن این اخبار ممکن است اولین سوالی که در ذهن شما شکل بگیرد، این باشد که شاخص بورس چیست؟ چه اطلاعاتی به ما شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ می‌دهد؟

شاخص بورس چیست؟ چه کاربردی دارد؟

شاخص خود به تنهایی نماگری است که سطح عمومی مولفه‌ای خاص را در میان جامعه‌ای معین، مانند تمام یا گروهی از شرکت‌ها نشان می‌دهد. برای مثال شاخص آلودگی هوا میزان آلاینده‌های موجود در هوای یک شهر را نشان می‌دهد.

شاخص بورس نماگری است که سطح عمومی مولفه‌ای خاص مثل قیمت و یا بازده را در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار نشان می‌دهد. در واقع شاخص یک عدد است و بررسی آن به‌تنهایی فایده‌ای ندارد. برای اینکه عدد شاخص قابلیت تحلیل پیدا کند، یک سال شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ به‌عنوان سال پایه در نظر گرفته می‌شود و تمامی اعداد و ارقام در آن سال، به‌عنوان رقم مبنا تعیین می‌گردند. در طی سال‌های بعد، تغییراتی که در قیمت‌ها و یا بازده به‌وجود می‌آیند، نسبت به اعداد و ارقام سال پایه سنجیده می‌شوند. در بورس اوراق بهادار تهران، فروردین سال 1369 به‌عنوان سال مبنا قرار گرفته و عدد 100 نیز به‌عنوان عدد پایه شاخص تعیین شده است.

شاخص بورس چیست؟ شاخص بورس نماگری است که سطح عمومی مولفه‌ای خاص مثل قیمت و یا بازده را در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نشان می‌دهد.

شاخص بورس در هر روز یک عدد را نشان می‌دهد، از به هم وصل کردن اعداد، نمودار شاخص شکل می‌گیرد.

شاخص را درصدی بخوانیم یا عددی؟

این روزها در سایت‌های خبری و یا رسانه‌ها، اخباری از قبیل ریزش 15,000 واحدی شاخص و یا رشد 20,000 واحدی آن می‌شنویم. افراد زیادی ادعا می‌کنند که رشد هر روزه شاخص بازار تا این عدد بسیار زیاد بوده و به زودی این شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ حباب خواهد ترکید. اما حقیقت چیست؟ آیا رشد 10,000 واحدی شاخص در این روزها، زیاد است؟

برای بررسی شاخص، بهتر است به‌جای تغییرات عددی، به تغییرات درصدی آن توجه کرد. همین چند سال پیش که شاخص زیر 100,000 واحد بود، رشد 3,000 واحدی آن به طور روزانه، رشد خیلی زیادی محسوب می‌شد، یعنی شاخص در یک روز تقریبا حدود 3% رشد کرده بود. اما الان که شاخص از 500,000 هزار واحد عبور کرده است، رشد 3,000 واحدی آن چندان زیاد نیست و تقریبا معادل 0.6% است.

بنابراین بهتر است برای تغییراتی که در شاخص اتفاق می‌افتد به‌جای عدد از درصد استفاده کنیم. استفاده از درصد به ما کمک می‌کند تا میزان تغییرات شاخص را بهتر درک کنیم و مقایسه صحیح‌تری داشته باشیم.

کاربرد شاخص‌ها

یکی از معیارهای سنجش عملکرد بازارهای مالی، شاخص‌ها هستند. با استفاده از این شاخص‌ها می‌توانید جهت حرکت و میزان تغییرات قیمت‌ها را تشخیص دهید. برای مثال می‌توان فهمید که روند کلی حرکت بازار در آینده صعودی است و یا نزولی.

از مهم‌ترین کاربرد شاخص‌ها این است که می‌شود از آن به‌عنوان مبنایی برای سنجش عملکرد پرتفوی (سبد سهام) خود استفاده کرد. به این صورت که سرمایه‌گذاران می‌توانند بازده پرتفوی خود را با بازده شاخص مقایسه کنند و به نوعی عملکرد خود را در مدیریت سهم‌هایشان مورد ارزیابی قرار دهند.

شاخص‌های بازار وضعیت و عملکرد آتی کل اقتصاد را نیز نشان می‌دهند. همچنین برای پیش‌بینی حرکات آتی قیمت‌ها و تغییرات روند احتمالی، می‌توان به تغییرات شاخص در سال‌های پیش توجه کرد. در مطالعات مالی و اقتصادی نیز افراد برای اندازه‌گیری نرخ‌های بازده بازار و مقایسه بازار بورس با سایر بازارها به مطالعه رفتار شاخص‌ها می‌پردازند.

افرادی که در بورس اوراق بهادار فعالیت می‌کنند معمولا از دو طریق بازده کسب می‌کنند.

1) بازده ناشی از تغییرات قیمت سهام

این بازده، همان بازدهی است که از نوسان قیمت سهام به‌دست می‌آید. این بازده تا زمانی که شما سهمی را دارید و اقدام به فروش آن نکردید، به‌صورتِ سود یا زیان تحقق نیافته در پرتفوی شما نشان داده می‌شود. اما به محض فروش سهم، سود یا زیان شما تحقق پیدا می‌کند.

2) بازده ناشی از سود نقدی دریافتی از شرکت‌ها

شرکت‌ها معمولا بعد از برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه، همه و یا قسمتی از سود خود را بین سهامداران تقسیم می‌کنند که به آن سود تقسیمی یا DPS گفته می‌شود. شرکت‌ها در پی انتشار شاخص بورس چیست و چه کاربردی دارد؟ اخبار مربوط به توزیع سود نقدی، بانک‌هایی را معرفی می‌کنند تا سهامداران به بانک مشخص شده مراجعه کنند. افراد با در دست‌داشتن کد بورسی و کارت شناسایی خود، متناسب با تعداد سهمی که در زمان برگزاری مجمع داشتند، سود نقدی دریافت می‌کنند.

انواع شاخص

شاخص‌ها با توجه به مولفه‌هایی که اندازه‌گیری می‌کنند، نام‌گذاری می‌شوند. برای مثال شاخص قیمت، روند عمومی تغییرات قیمت شرکت‌های تاثیر‌‌گذار بر شاخص را نشان می‌دهد و شاخص بازده نقدی، نشانگر روند عمومی بازده نقدی پرداختی توسط شرکت‌های عضو شاخص است. در ادامه انواع مختف شاخص و مولفه‌های تاثیر‌گذار بر آن‌ها توضیح داده خواهد شد.